Ilker Unlu
2011 yılında ‘Türk’ün Kinoloji ile İmtihanı’ başlıklı bir yazı yazmış ve yeni yeni palazlanan kinolojimizi kendi trafik kurallarımıza, imar anlayışımıza ya da insan haklarını uygulama biçimimize dönüştürmeye çalışabilceğimize karşı uyarmıştım. Bu o kadar doğal bir şekilde gerçekleşebilirdi ki geldiğini fark etmezdik bile. Ardından Türk Çoban Köpekleri camiasına odaklanarak şu saptamayı yapmışım: ‘’Bu köpeklerin büyük bir çoğunluğu ne oldukları için değil sahiplerine ne hissettirdikleri için besleniyor.’’
Bu gün, o yazının 10. yılında ‘’ne kadarı değişti? nesi gelişti?’’ sorularını masaya yatıralım diyorum.
Türk Çoban Köpekleri camiası dendiğinde her ne kadar Akkuş (Akbaş), Kangal ve Malaklı olmak üzere 3 ulusal köpek ırkımız akla geliyor olsa da yeni endemik popülaysonlar aslında kendini göstermeye başladı. Konumuz bu ırkları irdelemek olmadığı için bu kısmını bu yazının dışında tutacağım.
Türk Çoban Köpekleri camiasının özü, benim bildiğim son 20 yıldır kimsenin üzerinde anlaşamadığı Kangal Çoban Köpeği demek aslında. Bunun üzerinde kendinizi yakın bulduğunuz camianın alt gruplarına göre sayısız yorum yazılabilir. Kimsenin kafasını şişirmeden durum özeti yapmak istersek ortaya tek gerçek çıkıyor: Kimse kimsenin Kangal tanımından, bir diğerinin Kangal Köpeğinden memnun değil.
Düzinelerce ve sık sık taraf değiştiren alt grup olsa da akıl sağlığımız açısından epeyce genelleyerek iki grup üzerinde odaklanacağım. Birincisi konusunda toplu bir değerlendirme yapmak çok daha kolayken diğerini anlatmak biraz zaman alabilir.
KIF Kangalı Algısı
İlk olarak KİF Kangal algısının merkezine oturduğu memnuniyetsizlik üzerinde duralım. Bu konuya değinildiğinde nerede şehir efsanesi nerede gerçekler yatıyor olduğunu kestirmek güç. Bunun ayrıntıları kimseyi tatmin etmeyeceğinden elle tutulur kısmına odaklanmakta fayda var.
Köpek Irkları ve Kinoloji Federasyonu’nun (KİF) Kangal Çoban Köpeği için Sivas, Kangal yöresindeki popülasyon analizine dayanarak hazırladığı standart her ne kadar ırkın FCI ve İngiliz Köpek Federasyonlarınca (KC) kabul edilmesi gibi çok büyük bir başarının kazanılmasına vesile olduysa da yurtiçinde Kangal Çoban Köpeği meraklıları tarafından belli ölçüde sahiplenilmemiş görünüyor. Hatta üzücü olan KİF Kangalı tanımının neredeyse burun kıvırma anlamında kullanılan bir deyime dönüşmüş olması.
Benim gözlemime göre sorun standartta değil standardin yorumlanmasında yatıyor. O standart kanımca bugün karşı mahallenin, hepsi asla değil, ancak makul Kangal Köpeği olarak gösterdikleri köpekleri de tanımlıyor. Öte yandan, Kangal Çoban Köpeği Irk Derneği’nin uzun süredir düştüğü yanılgı, damızlıkların seçilmesinde yatmakta.
Seçilen köpeklerde daha önce başka bir yazımda da değindiğim gibi yarışma ringinde birbirine benzemesi için o kadar süratli bir tek tipleşmeye gidildi ki sürüde çalışan abi-ablalarını temsil etmekten uzaklaştılar. Halkın desteğinin de burada kaybedilmeye başlandığı kanısındayım. Tamam internette kafeslerde büyüğe büyük üretilen ya da boğus için seçilmiş diğer bölge köpeklerine benzememeleri gerekiyordu ancak ırkın sevenlerinin içine bir türlü sinecek tutarlı sayıda köpek üretilmesi başarılamadı.
Irk için tanımlayıcı bir kafa tip şarttır. Bu kinolojik bir gerçek. Yoksa şu boz karabaşı bu boz karabaştan ayıramazsınız. Derneğin damızlık seçiminde minimum alın çıkıntısı , sık dudaklar ve badem gözlere odaklanılırken ard arda nispeten ince somaklı köpekler seçilmeye başlandı. Bu somak sıklıkla ince kemikli köpekler getirdi. Tamam açıları vs tamamdi ancak sürüde ayakta kalacak köpek hissini büyük çoğunluğu asla veremediler.
Eğer ABD ve eskiden FCI ülkelerinde Anadolu Çoban Köpeği denen köpeklerle karşılaştırısanız, günümüzde Türkiye’de popülerleşen Anadolu Çoban Köpekleriyle karıştırmayın, büyük ölçüde mevcut Kangal standardında Anadolu Çoban Köpeği üretir olduk.
İkinci bir seçim hatası da köpeklerin kürk yapılarında gerçekleşti. Kangal çifte katmanlı bir kürke sahip olmalıdır. Özellikle de omuz ve sırt bölgesinde o fırçamsı yükseltiyi gözünüzün önüne getirebilirsiniz. Damızlıklar arasında alt kürkü olmayan köpekler kullanılarak bu standart dışı kürk yapısı popülasyonun içine girmesine ses çıkarılmadı. Daha sıcak bölgelerde yetiştirilmesi bahanesiyle görmezden gelinen bu özellik ne yazık ki yurtdışına satılan damızlıklarda da görülüyor. Bir tanesinin her yıl CRUFTS’da ringde görmek gerçekten can sıkıcı. Köpeğin sıcakta tüylerini dökmesi ile alt kürkü tamamen kaybetmesi aynı şey değildir.
Karşıyız karşı!
Gelelim ikinci gruba. İkinci grubun en büyük yanılgısı sırf KİF Kangalını eleştirdikleri için otomatikman kendilerini haklı; köpeklerini ırkın en iyi temsilcisi zannetmeleri.
2011 tarihli yazımda bu camia için Kangal Köpeği’nin duygusal bir aksesuar olduğunu yazmıştım. İnanmayanlar köpekleri daha büyük, daha vahşi gösterme çabalarının psikolojik nedenlerini araştırabilirler. Büyüyememiş ergen zihniyet, bireyleri olduğu kadar toplumları da pençesine alabilir. İşaretlerini okumayı öğrenmeden değişim gerçekleşmez. Neyseki artık en sıradan Netflix dizisi bile bize büyüyememiş, kendini başka bir şeyin uzantısı olarak görerek anlamlandırmaya çalışan karakterlerle bizleri yüzleştire yüzleştire daha net bir fikir sahibi olduk.
Psikiyatr Dr Alper Hasanoğlu, kırılgan ergen kendinden daha güçsüz kimi görse narsistik bir telafi içine girer’ diyor. İşte o resimler, gelenek sandıkları köpek dövüşleri, sürekli birileriyle idrar yarısına girme dürtüleri ve kendisini köpeğiyle tanımlama uğraşları bu nedenle doğru okunmalı.
Kangal Çoban Köpeğinin Türk erkeğinin psikolojisindeki temsiliyeti öyle karmaşık ki sosyal medyada takip ediyorsanız yıllar içinde kurulan sonra da bozulan ittifaklar, birlikte video çekerken birbirinden rol calarak konuşturmamalar, birbirlerinin köpek dövüş görüntülerini ifşaa etmekle kalmayıp dünün Kangal Çoban Köpeği Meclis kürsüsünde birlikte boy gösterirken ertesi gün eski dostunun köpek dövüşlerinde kuyruğunu kıstırıp kaçan köpek görüntülerini kolajlayarak yerden yere vurmalar sonu gelmez bir Türk dizisi tadında yıllardır devam ediyor.
Bahsettiğim sayısız alt grupların hemen hepsinin merkezinde ‘biz bu köpekle büyüdük. Beni de görün. Bana da kulak verin çünkü en hakikisi bende!’ diyen pek çok köpek sahibi var. Hiç biri için bir diğerininki, eğer aralarında bir ittifak yoksa ki bunun geçiciliği de uçuculuğu da sık ratlanan birşey, tam Kangal değil. Köpek kısaca sahibine göre Kangal oluyor.
Ve işte tüm bu gruplar bir araya geldiğinde hem fikir olmadıkları bir Kangal tanımı üzerinden sadece KİF Kangalı karşısında söz birliği ediyorlar. Ancak kendi aralarında yaptıkları yarışmalara yıllar içinde baktığınızda yıldan yıla değişen bir Kangal algısı da görülüyor. Kısaca tüm şampiyonları yanyana koysanız son on yılda tutarlı bir şekilde kinolojik tek tip köpek çıkaramadıklarını görüyorsunuz.
Temel ortak nokta line-bred* yöntemiyle üretilmiş gösterişli köpekler olmaları. 10-15 yıl önce hafif dudaklı olanlar artık sıkı dudaklı, alın çıkıntıları daha az. Çünkü KİF’in yaptığı kinolojik popülasyon analizi kafa tipinin bu olduğunu gösterdi. Yıllarca konuşa konuşa bu bilgi, bugün karşı mahallenin de üretilen köpeklerini etkiledi.
Yapılan aslında standardin daha boylu poslu ve gösterişli köpeklere uygulanması. Bu da doğal olarak takdir toplarken aksinin daha çok göze batmasına neden oluyor. Ancak şu gerçekle yüzleşilmesi gerektiğini düşünüyorum. Sürüde gerçekten çalışan köpekleri tenzil ederek söylüyorum, yarışmalarda boy gösteren ve alkış alan Kangal Köpeklerinin büyük çoğunluğu cımbızla seçilmiş ve kafeslerde ya da benzer koşullarda itinayla üretilmiş köpeklerin temsilcileri. İnsanda bakınca ‘vay be!’dedirtiriyor olmaları onları çalışan Kangal Köpeği popülasyonunu gerçekçi bir şekilde yansıttıkları anlamına gelmiyor.
Beni sevindiren, gitgide daha fazla siyah beyaz Kangal Köpeği fotoğrafları sosyal medyada paylaşıldıkça o alkış alan Kangal Köpeklerinin aslında ayrıcalıklı büyütülmüş bir popülasyonun temsilcisi olduğunu daha netleşiyor. Bu noktada KİF Kangal Standardına geliyorlar aslında. Sadece show ringlerinde de daha fazla temsiliyete gereksinimleri var.
Orta Asya Çoban Köpeğine aşinaysanız FCI standardıyla özel kafeslerde yetiştirilen kalın kemikli koca kafalı versiyonu ile koca Orta Asya coğrafyasında çalışan alçak gönüllü örnekleri aynı köpek değiller. Türkiye’de takdir kazanan Kangal Köpekleri de işte böyle oluşturulan bir popülasyonun temsilcileri.
Kısaca KİF Kangalı kadar diğerleri de iki uca salınarak mazbut gerçek popülasyondan uzaklaşıyor görünüyor. Bence problem de burada yatmakta. İki taraf arasında aslında ortak köpek kabul edilebilecek köpekler tabii ki var ama Türkiye’nin kamplara ayrılmış siyasi yapısı kadar köpek camiası da bunun üzerinde uzlaşacak olgunluktan suan yoksun.
Çok uzattığımı biliyorum. Hiç dost kazanmadığımı da. Gene de sadece sorunlardan bahsedip olası çözüm önerilerinden bahsetmemek bu yazının gerçek amacına ulaşmadığı anlamına gelir.
Kamplarından memnun olan ya da bundan ekmek yiyenlerin bir araya gelmesi kolay kolay düşünülemez tabi.
Hedefe Kangal Çoban Köpeğini koyan daha barışsever bir kitle, ırkın geleceğinde iki tarafın da olumlu yönlerinden faydalanıp hatalarından ders alarak yeni bir başlangıç yapabilir.
Kangal Çoban Köpeğinin ne sadece showlarda boy gösterenlerin ne de kafeslerde müşteri memnuniyeti için daha büyük , daha gösterişli üretilenlerin değil tıpkı siyah beyaz resimlerde gördüğümüz gibi sürülerde çalışan popülasyonu temsil eden bir ırk standardının kabulüne ihtiyacı var.
Kangal Çoban Köpeğinin doğru kinolojik yöntemlerle şecerelendirilmiş bir yetiştirme sistemine ve ayrı mahallelerde bile olsa gün gelip bu kavga gürültünün mimarlarının anlayışı etkisini yitirdiğinde uygun köpekler için şecereler arasında geçişin mümkün olabilmesine ihtiyacı var.
En önemlisi Kangal Köpeğinin insanların bir diğerine hak görmedikleri bir metadan çok hepimize ait olduğunu hatırlamamıza ihtiyacımız var.
*Line-bred : Belirli fiziksel özellikleri sabitlemek için aynı kan hattı üzerinde yapılan çiftleştirme yöntemi.
Referanslar:
1. Turkun Kinoloji ile Imtihani, Ilker Unlu -2011
2. Kangal Kopegi Standardinin Belirlenmesi, Ilker Unlu – 2003
3. Turkiye’de Kafes Kangali Algisi nasil dogdu? Ilker Unlu – 2020
4. Suru Kopeklerinin Fiziksel Ozellikleri 1-3- Ilker Unlu – 2020
5. Kangal Kopeginin 50 yillik kendi olma cabasi – Ilker Unlu 2019
Comentarios